توسعه علمی، صنعتی و فرهنگی هر کشور بدون پرداختن به امر پژوهش با موفقیت چندانی همراه نخواهد بود، در واقع پژوهش موتور محرک پیشرفت و توسعه پایدار در هرکشور به شمار می‌آید؛ اگر پژوهشی نشود، دانش بشری افزایش نخواهد یافت و دچار سکون و رکود خواهد شد.

بدون انجام پژوهش امور آموزشی نیز از پویایی و نشاط لازم نیز برخوردار نخواهد بود، همه آنچه به عنوان پیشرفت علوم در دوره‌های گوناگون تاریخ می‌شناسیم، حاصل تلاش افرادی بوده که در کار خود رویکردی پژوهشی داشته‌اند و ذهن پرسش‌گرشان همواره محرکی برای فعالیت‌های پژوهشی آنان بوده است.

در مقام تعریف، پژوهش انجام هوشمندانه، هوشیارانه، خلاقانه و قانونمند اموری است که به‌منظور افزایش فهم و درک در مورد پدیده‌های مختلف و نیز یافتن راه‌حل و پاسخ مناسب پیرامون سؤالات و مشکلات انجام می‌شوند. به بیان دیگر پژوهش تلاشی منسجم و نظام‌مند در جهت توسعه دانش موجود درباره موضوع‌هایی است که همه انسان‌ها با آن‌ها سر و کار دارند.

پژوهش دارای نکاتی به شرح زیر می‌باشد که دانستن آن‌ها می‌تواند به انجام یک پژوهش مناسب کمک شایانی نماید:

•  پژوهش فرآیندی است که انجام دقیق آن نیاز به زمان دارد.
•  یک پژوهش در طول زندگی محقق تداوم داشته و با گذشت زمان توسعه پیدا می‌کند.
•  راه‌های انجام پژوهش متفاوت و متنوع است و گاهی باید برای اطمینان همه راه‌ها را انتخاب نمود.
•  فرآیند پژوهش ممکن است جالب‌تر از نتایج پژوهش باشد.

علاوه بر این نکات، یک پژوهش دارای ویژگی‌های خاص‌تری نیز می‌باشد که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:

•  پژوهش فعالیتی منظم و برنامه‌ریزی شده است که باید دارای طرح و نقشه قبلی باشد. دارای مراحل مشخصی باشد و در واقع به‌صورت یک فرآیند مدیریت شود.
•  به حل یک مسئله مشخص یا پیدا کردن پاسخ برای یک سؤال مشخص کمک کند.
•  به دنبال بررسی مسائل نو و یافتن پاسخ‌های جدید باشد.
•  پژوهش نیازمند تخصص کافی در زمینه مورد بررسی است. این ویژگی بیانگر این نکته است که افراد ناآگاه نمی‌توانند پژوهش معتبری انجام دهند.
•  تعصب و جانبداری، حُب و بغض در پژوهش پسندیده نیست، چراکه در این صورت نتیجه پژوهش طبق امیال محقق تنظیم می‌شود و علایق و خواسته محقق فرآیند پژوهش را هدایت می‌کند.
•  مستلزم جمع‌آوری اطلاعات کافی است. پس پژوهش، کاملاً مستند است و حاصل تخیل نیست. البته، نیروی تخیل، در ساخت فرضیه‌ها و حدس‌های مربوط به پژوهش بسیار مؤثر است ولی در اصل، این اطلاعات مستند است که حدسیات را متقن می‌کند.
•  پژوهش تکمیل‌کننده یافته‌های قبلی است. باید بین یافته‌های جدید و قدیم ارتباط وجود داشته باشد؛ زیرا علم امروز تکامل زنجیره‌ای از یافته‌های بشر است. یافته‌های جدید ممکن است از طریق اصلاح و تجدید نظر در یافته‌های قبلی پدید آید.

به علاوه، پژوهشگر فردی است که همواره به دنبال خلاءهای اطلاعاتی و شکاف‌های موجود در علم است، به عبارت دیگر پژوهشگر کسی است که به دنبال دلیل تفاوت چیزی که هست با چیزی که باید باشد، می‌گردد و سعی در رفع سؤالات و مشکلات اساسی جامعه دارد.

اما این تمام ماجرا نیست؛ فرد پژوهشگر از راه و روش خاصی برای رسیدن به پاسخ سؤالاتش استفاده می‌کند و مسلط به روش تحقیق است. او می‌داند که برای رسیدن به پاسخ سؤالات مختلف در جوامع مختلف باید به چه صورت عمل کند. آیا نیاز به تکمیل پرسشنامه هست یا باید با افراد مصاحبه کند؟ آیا فقط باید افراد بیمار را بررسی کند یا نیاز است در کنار افراد بیمار، افراد سالم را نیز پایش کند؟ اینها سؤالاتی هستند که پژوهشگر در حین بررسی مشکلات و سؤالات موجود برای رسیدن به راه‌حل و پاسخ از خود می‌پرسد و لازمه رسیدن به شیوه درست انجام پژوهش، تسلط بر مبحث انواع مطالعات و روش تحقیق است. همچنین پژوهشگر همواره باید از آخرین دستاوردهای علمی حیطه‌های مورد مطالعه خود مطلع باشد تا بتواند از آن اطلاعات، برای بهتر کردن شرایط پژوهش خود و یا تغییر روند کار استفاده کند.

آشنایی با گام‌های پژوهش علمی موجب ساختارمند شدن ذهن و کاهش اضطراب و سردرگمی پژوهشگر خواهد شد. در این نوشته یک راه حل 12 مرحله‌ای به همراه رهنمودهای کاربردی انجام آن را خواهیم گفت.

دوازده گام برای انجام یک پژوهش علمی

1- شناسایی حوزه پژوهشی مورد علاقه خود

2- جستجوی تمام حوزه‌های پژوهشی حوزه مورد علاقه در پایگاه‌های اطلاعاتی و مجراهای اطلاعاتی از قبیل وب

3- یافتن حداقل 50 چکیده و استفاده از کلیدواژه های آن برای جستجو در منابع اطلاعاتی

4- استفاده از پایگاه‌های اطلاعاتی استنادی از قبیل اسکوپوس، ای اس ای و گوگل اسکالر و تنظیم مقالات براساس تعداد استناد (نشان دهنده اعتبار و  اهمیت مقاله است)

5- دانلود یا امانت مقالات و کتاب‌های مرتبط و انتخاب شده و مطالعه دقیق و هدف‌مند آنها

6- یافتن مقالات دیگر از طریق فهرست ماخذ مقالات دانلود شده

7- تهیه رئوس مطالب و برنامه زمان‌بندی (دقیقا مشخص کنید چه چیزی می‌خواهید انجام دهید و چگونه)

8- در صورت نیاز تماس با نویسندگان و صاحب نظران برای تبادل نظر

9- در صورت امکان تقاضا برای گرفتن کمک هزینه و تقاضا برای گرفتن امکانات پژوهشی و آزمایشگاهی (از قبیل نرم افزار، دستگاه آزمایش، مواد و ابزار آزمایشگاهی و …)

10- اجرای پژوهش

11- ثبت نتایج و جزئیات در طول فرایند اجرای پژوهش

12- نگارش پژوهش و انتشار آن در قالب مقاله، پایان نامه یا گزارش فنی

موفقیت و توسعه پژوهش در هر جامعه نیازمند گسترش رویکرد پژوهشی(پژوهش مدار) در آن جامعه است. منظور از رویکرد پژوهشی نگاهی مبتنی بر پژوهش نسبت به موضوع‌های مختلف می‌باشد. در این نوع نگاه، قبل از اتخاذ هر تصمیم مهم به یافته‌های پژوهش‌های قبلی که به موضوع تصمیم‌گیری ارتباط دارد توجه می‌شود. به بیان دیگر، در رویکرد پژوهش‌مدار از یافته‌های پژوهش‌های قبلی برای بهبود وضع موجود استفاده مؤثری به عمل می‌آید. کسانی که در فعالیت‌های خود رویکردی پژوهشی دارند، قبل از هرگونه تصمیم‌گیری به مطالعه وضعیت موجود پرداخته و با تجزیه و تحلیل مشاهدات خود به بهترین راه‌حل‌ها می‌اندیشند. هم‌چنین، آنان تلاش می‌کنند تا از نتایج آثار سایر پژوهشگران نیز به نحو شایسته‌ای استفاده کنند. بنابراین، رویکرد پژوهشی به قشر یا گروه خاصی محدود نشده و زمانی منشاء اثر خواهد بود که در سطوح و امور مختلف جامعه تسری یافته باشد.

منبع:

https://elearnpars.org/article/What-is-the-study-and-researcher-who-is-article